بررسی علل سقوط رژیم پهلوی بر اساس خاطرات و یادداشت های رجال سیاسی (با تأکید بر یادداشت های امیر اسدالله علم)

انقلاب اسلامی و سقوط رژیم پهلوی از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. اما این پایان نامه از زاویه دید رجال سیاسی به این موضوع می نگرد. پژوهش حاضر در پی بررسی این مسأله است که آیا در یادداشت های روزانه و خاطرات رجال سیاسی عصر پهلوی، می توان شواهدی دالّ بر ناکارآمدی، استبداد و بی توجهی به مذهب یافت که زمینه های سقوط رژیم پهلوی و وقوع انقلاب اسلامی را فراهم آورده باشد. در همین راستا، تلاش شد تا با رجوع به خاطرات رجال سیاسی، عوامل وقوع انقلاب جستجو شود. در این زمینه، سوالاتی نظیر «در رژیم پهلوی چگونه عنصر نظری (سلطنت) با شخص شاه پیوند خورد. به عبارت ساده تر چرا زمانی که مردم خواهان رفتن شاه می شوند، منظورشان نابودی سلطنت هم هست؟» و نیز «علت تغییرات روحیه ای شاه در طول زمان چیست؟ آیا این تغییر به دلیل افزایش قیمت نفت است یا به دلیل اطرافیان ثناگوی اوست یا دلیل دیگری دارد؟» مورد بررسی قرار گرفته اند. برای پاسخگویی به پرسش های مذکور، ابتدا تئوری هایی که حول محور «تفکیک قوا»، «عوامل اقتصادی» و نیز «مذهب» به تحلیل انقلابها پرداخته اند را مورد بررسی قرار داده ایم. سپس با استناد به خاطرات امیر اسدالله علم و نیز سایر رجال سیاسی، محورهای مذکور مورد مطالعه قرار گرفته اند تا جایگاه آنها و نوع نگاه رژیم پهلوی به تفکیک قوا و مذهب مشخص گردد. با روشن شدن تأثیر محورهای مورد بحث بر ناکارآمدی و عدم مشروعیت رژیم شاهنشاهی، مجموع داده های حاصل از این فصول را به کار گرفتیم تا به تحلیل تئوریک آنها بپردازیم. بدین منظور از نظریه فرصت یابی سیاسی، رهیافتی ترکیبی از منحنی جی و نظریه دولت- توانایی و نیز نظری? تحلیل گفتمان لاکلا و موف استفاده شده تا نتایج بدست آمده از این پژوهش، ملموس و عینی گردند. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که در خاطرات رجال سیاسی، شواهد کافی دالّ بر عدم تفکیک قوا و استبداد، عدم مدیریت درآمدهای نفتی و تأثیر آن بر تورّم و افزایش انتظارات مردم، بی توجهی به عنصر مذهب و نیز دشمن و غیرخودی دانستن مکتب اسلام وجود دارد. بر مبنای همین شواهد و داده ها نیز دلایل کافی بر ناکارآمدی رژیم پهلوی و نهایتاً سقوط آن و وقوع انقلاب اسلامی به دست آمد.